• Theaterlezen is leuk en aantrekkelijk voor iedereen, maar biedt extra mogelijkheden voor de zwakke lezer.
• Geschikt als instructiemodel voor vloeiend lezen (zoals gebruik interpunctie, betekenisvol groeperen van woorden, lezen met expressie en intonatie).
• Na een aantal oefensessies volgt een leesuitvoering: een optreden met het boek in de hand. Het is en blijft een leesactiviteit.
• Oefenen is nodig voor de leesvoorstelling en leidt tot toename van het vloeiend lezen. Herhaald lezen is effectief voor de zwakke lezer.
• Toename van vloeiendheid = toename leesbegrip = toename plezier/motivatie.
• Lezen vanuit een rol stimuleert betrokkenheid en inleving

Theaterlezen en toneellezen lijken sterk op elkaar. Beide leesvormen zijn gericht op leesplezier, het stimuleren van het vloeiend lezen. Toneelleesteksten, zoals verkrijgbaar in de serie Toneellezen van Uitgeverij Zwijsen, bestaan per boek uit doorlopende verhalen. Elk hoofdstuk is geschreven voor twee lezers, met daarin dubbelrollen voor de verschillende personages. Dat maakt dat de boeken eerder geschikt zijn als samenleesboek. Theaterleesteksten, zoals verkrijgbaar in de theaterleesboeken van uitgeverij Gottmer, zijn los van elkaar te lezen teksten die erop gericht zijn om ermee op te treden. De rollen zijn zoveel mogelijk gelijkwaardig in beurtname.

Deze tips zijn gericht op de leerkracht/organisator/begeleider. Kijk ook achterin de boeken in de Theaterlezen-serie naar ‘Tips voor theaterlezen’ op het niveau van kinderen.

Organisatie

• Klassikaal is mogelijk. Bij een tekst in bijvoorbeeld drie rollen verdeel je de klas in drie groepen. Alle no. 1 lezen rol 1 enz. Vervolgens oefenen in groepjes van 1, 2 en 3.
• Andere vorm: kleine groepjes die verschillende teksten oefenen.
• Extra oefenvorm voor zwakke lezers met begeleiding zoals bijvoorbeeld bij RALFI.
• Zorg voor voldoende materiaal, het liefst voor voldoende boeken. Dat benadrukt het idee van leesplezier: het lezen uit een boek is een ander gevoel dan het lezen van een kopietje.
• Zeer geschikt om thuis te laten oefenen met behulp van ouders en/of andere gezinsleden.
• Zorg voor vier tot vijf oefensessies, verdeeld over drie fasen.

---

Drie oefenfasen

‘Hoe vaker je oefent, hoe leuker het klinkt.’ Toch is het niet de bedoeling dat kinderen de tekst uit hun hoofd leren. Het is en blijft een leesactiviteit. Te veel oefenen is daarom niet aan te bevelen. Vier tot vijf keer is zinvol, verdeeld over drie fasen. Daarnaast kun je de kinderen nog enkele keren thuis laten oefenen. 

Rol van de leerkracht

Voordoen, instructie, stimuleren, vragen stellen, faciliteren, gerichte feedback, reflecteren.

Optreden

Voor de eigen klas, bij een schoolfeest, weekopening of -sluiting, voor ouders, bij de Kinderboekenweek.

Oefenfase 1

• Kennismaking met het verhaal
• Het voorlezen van het verhaal en er hardop over denken
• Minilessen over theaterlezen (het lezen vanuit een rol, oefenen en optreden) en vloeiendheid (interpunctie, intonatie, expressie)
• Het verdelen van de rollen
• Samen het hele script lezen (ondersteund in het geheel en per rol)

Oefenfase 2

• Herhaald lezen
• Praten over verhaal en karakters
• Feedback en vloeiendheidsinstructie
• Minilessen over expressief lezen, o.a. houding, dynamiek (bv hard-zacht) gezichtsmimiek, niet met stemmetjes, maar wel vanuit een gevoel – zoals blij, verbaasd, boos enz.
• Dagelijks script thuis laten lezen

Oefenfase 3

• Oefenen, oefenen, oefenen!
• Feedback op elkaar: tips (wat kan er beter en hoe kan het beter) en tops (gerichte complimenten)
• Oefen introductie voor publiek: eén van de kinderen of de leerkracht noemt de titel van het verhaal, stelt de personages voor en leest de inleidende tekst
• Voorbereiden op de leesuitvoering: opkomen, omgaan met fouten (= doen of er niks aan de hand is), buigen en applaus in ontvangst nemen
• Uitvoeren
• Vieren en reflecteren: kom terug op het optreden en benoem hoe het is gegaan. Vraag kinderen hun eigen ervaring/leerproces te benoemen.

Extra tip: een filmopnamen of geluidsopname (hoorspel) motiveert extra en biedt mogelijkheden tot zelfreflectie (wat ging er goed en wat kan nog beter).

Voor welk niveau de boeken het best geschikt zijn vind je op de pagina’s van de desbetreffende boeken. Een overzicht van alle beschikbare titels vind je hier.
Sommige theaterleesboeken, vooral voor de beginnende lezers, zijn op AVI geschreven en deze lopen op in moeilijkheidsgraad. Wat de boer zegt van zijn kippen (AVI M3 t/m E4) en  Knip knap knuis (AVI M3 t/m E5).
Ook zijn de eerste verhaaltjes in Hieperdepiep! op laag AVI geschreven (M3) en ook deze bundel loopt op in moeilijkheidsgraad. Voor de overige titels geldt dat de teksten, altijd in dialoogvorm, over het algemeen gemiddeld tussen M4 t/m M5 zijn geschreven. Het is de bedoeling dat kinderen hun tekst/rol kiezen op belangstelling voor het verhaal en voor het personage en niet op AVI-niveau. Je kunt immers zodanig ondersteunen met bijvoorbeeld voor-koor-zelf-lezen, dat een kind ook een iets hoger niveau kan lezen dan hij/zij beheerst. Dit motiveert niet alleen, maar is ook heel uitnodigend voor de leesontwikkeling. Je herhaalt je de tekst immers een aantal keren, waardoor ook een wat moeilijke tekst toch vloeiender gaat klinken. Juist zwakkere lezers ontlenen hieraan een gevoel van succes en trots!

Alle principes van het RALFI-lezen, een bewezen effectieve leesinterventie, kun je naadloos op theaterlezen toepassen.
RALFI is een methodiek waarbij kinderen met leesproblemen relatief moeilijke leeftijdsadequate teksten herhaald lezen, waarbij zij ondersteund worden door de leerkracht. Het centrale doel van RALFI is het verbeteren van de vloeiendheid van het lezen en daarmee het leesniveau. Het optreden – en het applaus dat daarbij hoort – motiveert extra tot herhaald lezen.

Een optreden is sterk aan te bevelen. Het toewerken naar een optreden is immers een authentieke reden om herhaald te lezen. Bovendien heb je zo een speciaal, feestelijk moment in het vooruitzicht rondom de leesvoorstelling. Optreden kan op veel manieren: in de eigen klas, thuis voor familie of vriendjes, voor ouders op school, in een andere klas, bij een weekopening of -sluiting, met vakantie enz. Maar je kunt ook denken aan een geluids- of filmopname als optreden. Ook dan werk je ergens naar toe. De opname kun je dan weer op de site van school plaatsen of naar opa en oma sturen.

Bij het oefenen is het prima om te zitten. Maar bij het optreden gaan de lezers staan. Het geeft een actievere houding en het publiek kan het gezicht en dus ook de mimiek van de lezende kinderen zien. Zorg er wel voor dat je het boek niet voor je gezicht houdt! Het staan benadrukt bovendien ‘het theater’ en… staande kun je beter je welverdiende buiging in ontvangst nemen!

Soms voelen kinderen zich uitgenodigd om met ‘gekke stemmetjes’ te lezen. Hoge piepstemmen of lage bromstemmen. Probeer dit te ontmoedigen onder het motto: ‘Je krijgt er maar keelpijn van!’ Veel belangrijker is om met emotie te lezen, betekenisvol te fraseren, dynamisch te lezen (zoals snel, langzaam, hard of zacht). Dat alles werkt krachtiger en betekenisvoller dan ‘gekke stemmetjes’. Als begeleider kun je dit ook goed voordoen.

Bij drama leer je een tekst uit je hoofd en maak je meestal gebruik van een decor, verkleedkleren en attributen.
Bij theaterlezen heb je niet meer nodig dan je boek en je stem, en publiek natuurlijk. Met andere woorden: theaterlezen is en blijft tijdens het oefenen én tijdens het optreden een leesactiviteit. Je zou het ‘stemtheater’ kunnen noemen. Je benut de mogelijkheden van je stem om met expressie te lezen.

Gemiddeld oefen je een tekst vier tot vijf keer. De ene lezer zal meer en de andere lezer minder oefening nodig hebben. Als je te vaak oefent, dan leer je de tekst uit je hoofd en dat is niet de bedoeling, het blijft immers een leesactiviteit. Oefen je te weinig, dan kom je onvoldoende tot vloeiendheid.
Een korte tekst, zoals een theaterleesmop, kun je in één of twee sessies herhaald oefenen alvorens de kinderen ermee optreden. Bij een langere verhalende of informatieve theaterleestekst is het aan te bevelen een aantal verschillende oefensessies te plannen, die niet te ver uit elkaar liggen. Eén van de oefensessies kan de ‘generale repetitie’ zijn.

Theaterlezen is een aantrekkelijke leesvorm voor alle kinderen. Het is alleen wel zo dat zwakke lezers er extra profijt van hebben. Door het herhaald lezen en de mogelijkheden tot ondersteuning bij het oefenen gaan ze vloeiender lezen. Dat leidt weer tot leesbegrip en minstens zo belangrijk: tot leesplezier! Als ze ten slotte een applaus in ontvangst kunnen nemen na een leesvoorstelling, geeft dit een enorme succeservaring!

Op www.inktvis.nl heeft oprichter Elseline Knuttel nog meer informatie verzameld over Theaterlezen.