Het begon met peper – verantwoording voor volwassenen

Het begon met peper is een informatief boek over de geschiedenis van Indonesië en Nederland voor kinderen vanaf ongeveer elf jaar.

Er zijn in Nederland ruim twee miljoen mensen die op een bepaalde manier een band hebben met Indonesië, ofwel omdat hun voorouders er woonden ofwel omdat ze na de Tweede Wereldoorlog naar Nederland zijn geëmigreerd. Dit betekent dat er in elke basisschoolklas minstens een of twee kinderen kunnen zitten voor wie deze geschiedenis heel dichtbij komt.

Maar niet alleen voor kinderen die een familieband hebben of een familieverhaal kennen is het belangrijk om meer te leren over onze gedeelde geschiedenis. Ook alle andere kinderen in Nederland zonder directe connectie met Indonesië zien dagelijks, meestal onbewust, de sporen van deze geschiedenis om zich heen. Van kleine dingen zoals straatnamen en leenwoorden die we gebruiken tot grote maatschappelijke kwesties als de welvaart van Nederland en vormen van discriminatie die voor veel mensen nog de realiteit van elke dag zijn.

Het complete verhaal?

Er zijn maar weinig mensen die precies weten wat er in Indonesië is gebeurd. Lange tijd waren Nederlanders trots op hun koloniale verleden en dit werkte door in verhalen en in schoolboeken. Hoe het werkelijk zat, bleef lang onderbelicht. Pas de laatste jaren is er bij steeds meer mensen in Nederland aandacht voor het leed van gewone Indonesiërs in de koloniale tijd, en tijdens en na de Tweede Wereldoorlog. En voor de invloed die deze geschiedenis heeft gehad op de mensen die het meemaakten en de generaties daarna. Maar informatieve boeken voor kinderen over dit onderwerp zijn dun gezaaid. Het begon met peper behandelt meer dan alleen de koloniale tijd. Van voor onze jaartelling tot nu, dat is de periode die we proberen te beschrijven. Van de Borobudur tot de skyline van Jakarta, van de VOC tot aan de excuses van koning Willem-Alexander. Het is natuurlijk onmogelijk om volledig te zijn in één boek, en we hopen dan ook dat nog vele kinderboeken zullen volgen, maar Het begon met peper is wat ons betreft een goede start voor het vertellen van het complete verhaal.

Van alle kanten

Als we kijken naar de koloniale tijd stond lang alleen het Nederlandse perspectief centraal. De geschiedenis werd geschreven door de overheerser, de kolonisator. In dit boek proberen we ook de kant van Indonesië te laten zien en, waar dat kan, Indonesiërs aan het woord te laten. Maar er zijn, zeker uit de koloniale tijd, maar weinig bronnen beschikbaar voor ons. Hoe was het leven van een tot slaaf gemaakt meisje aan het werk in de perken? Wat dacht een baboe? Hoe ging het eraan toe in Indonesische gezinnen die leden onder de hongersnood tijdens de Japanse bezetting? Heel graag hadden we hiervan meer primaire bronnen gehad.

Tijdens en na de Tweede Wereldoorlog wordt deze geschiedenis alleen maar complexer. Er zijn verschillende groepen met verschillende achtergronden, belangen, leed, verdriet, verhalen en gevoeligheden. We hebben geprobeerd om het verhaal van elk van deze groepen te vertellen en aandacht te geven.

Ongelijk systeem

Tot op de dag van vandaag voelen mensen de gevolgen van het leed dat zij of hun voorouders hebben meegemaakt en dat heeft ook weer effect op hun kinderen en kleinkinderen. Veel nazaten van mensen die in Indonesië een goed leven hadden, worstelen met hun familiegeschiedenis. ‘De zwarte spiegel’, zo wordt dit ook wel genoemd. Hun eigen grootouders leefden in een ongelijk, koloniaal systeem dat destijds normaal gevonden werd. Ze zijn misschien opgegroeid met verhalen over baboes met wie oma een goede band had, en hebben foto’s gezien met blije en welvarende kinderen erop. Maar ook deze mensen leden tijdens de oorlog en raakten daarna het land waar ze werden geboren voorgoed kwijt. Voor hun kinderen en kleinkinderen is het moeilijk te bevatten dat hun familie deel uitmaakte van een koloniaal systeem waarin zoveel ongelijkheid en uitbuiting was en om tegelijkertijd begrip te hebben voor het individuele leed in hun familie.

We vinden ook dat mensen zich moeten realiseren dat de rijkdom van Nederland een hoge prijs had, die wij niet betaalden. Heel lang werd hier niet bij stilgestaan en bleven we hangen in een soort koloniaal superioriteitsdenken. Langzaam maar zeker ontstaat hier gelukkig steeds meer bewustzijn over.

Keuzes

Deze geschiedenis is heftig. Het gaat over uitbuiting, slavernij, geweld, honger en meer. Geen makkelijke thema’s om aan kinderen voor te leggen. Toch hebben we geprobeerd een boeiend informatief kinderboek te maken, waarbij kinderen al lezend aan het denken gezet worden. We onderschatten onze lezers niet en we vertellen de waarheid. Maar we hebben wel bewuste keuzes gemaakt in welke informatie wij wel of niet passend voor kinderen achtten. Te veel gruwelijke details kunnen afschrikken, ook omdat we niet weten in welke context kinderen dit boek onder ogen krijgen. Mogelijk is dat een veilige omgeving in een klaslokaal met een docent erbij, of met een volwassene die meeleest, maar dat weten we nooit zeker. Waar we konden hebben we wel geprobeerd het hele verhaal te vertellen, omdat ook kinderen daar recht op hebben. Dit boek kan een aanzet zijn voor een kind om, wellicht op latere leeftijd, dieper in de materie te duiken.

Band met het land

Hoewel de meesten van ons, de vier auteurs van dit boek, een band hebben met Indonesië door directe familie of schoonfamilie, maken wij geen deel uit van de Indische gemeenschap in Nederland. We zijn ons er dan ook van bewust dat ook wij onvermijdelijk door een gekleurde bril naar de geschiedenis kijken. We hebben daarom zoveel mogelijk mensen met relevante kennis en ervaring betrokken bij het maken van dit boek in de vorm van experts en proeflezers, en niet in de laatste plaats de zeer betrokken illustrator Dido Drachman. Onze expertise ligt in het vertalen van complexe geschiedenissen in een vorm die kinderen kunnen begrijpen en willen lezen. Een expertise waarvoor we al meerdere mooie prijzen mochten ontvangen en die ons in staat stelt om veel kinderen te bereiken. Omdat we het heel belangrijk vinden dat kinderen toegang krijgen tot goede en eerlijke informatie over dit onderwerp, hebben we ervoor gekozen om onze tanden hierin te zetten. Mocht het zo zijn dat er ondanks al onze inspanningen toch belangrijke perspectieven of verhalen missen, dan vragen we je om dit aan ons te laten weten, zodat we dit mogelijk in een volgende druk kunnen meenemen.

Perspectieven

We hebben ons best gedaan om de diverse perspectieven rondom dit onderwerp een stem te geven. Wel is het zo dat dit boek gaat over de gedeelde geschiedenis tussen Indonesië en Nederland en de sporen daarvan die relevant zijn voor kinderen van nu. Die lezers staan centraal in dit boek en daardoor is er niet altijd ruimte over om heel diep in te gaan op andere aspecten die ook met deze geschiedenis te maken hebben. We hopen dat er naar aanleiding van dit boek meer informatieve kinderboeken komen, die bijvoorbeeld het Molukse verhaal of het verhaal van de Papoea’s nog uitgebreider vertellen.

We hebben met dit boek een globaal tijdsbeeld neergezet dat uitnodigt om er les over te geven, over te praten, vragen over te stellen en verder over te lezen. We nodigen u van harte uit om met elkaar en met ons het gesprek aan te gaan.

Marrit Boogaars, Annemiek de Groot, Juul Lelieveld en Liesbeth Rosendaal